Jak zrównoważyć rozwój w Polsce Wschodniej?

Jak zrównoważyć rozwój w Polsce Wschodniej?
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Zróżnicowanie dochodowe między województwami i wewnątrz województw w Polsce zwiększało się w ostatniej dekadzie. Nie istnieją strukturalne przyczyny, dla których skala nierówności międzyregionalnych miałaby być w Polsce większa niż w Hiszpanii, Francji, czy Niemczech.

Taki jest ogólny wniosek, jaki przedstawia Ministerstwo Rozwoju w – skierowanym do publicznej konsultacji - projekcie Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju.

Celem ogólnym tej strategii jest bowiem „Tworzenie warunków dla wzrostu dochodów mieszkańców Polski przy jednoczesnym wzroście spójności w wymiarze społecznym, ekonomicznym i terytorialnym”, jak zaznaczają autorzy.

Diagnoza

Występujące w Polsce silne zróżnicowania przestrzenne w poziomie rozwoju społecznego i gospodarczego, w znacznej mierze są uwarunkowane historycznie i są wynikiem długotrwałych procesów, oceniają autorzy dokumentu.

Z jednej strony, w ciągu ostatnich kilkunastu lat istotnie zmniejszył się dystans rozwojowy mierzony PKB per capita (według siły nabywczej - PPS) polskich województw względem średniej UE. Tak liczony wskaźnik w województwie mazowieckim przekroczył w 2014 r. średni poziom UE-28 (poziom 108 proc.). Istotnie do tej średniej zbliżyły się też regiony najbardziej rozwinięte gospodarczo, gdzie ulokowane są duże aglomeracje miejskie.

Ale z drugiej strony, w niewielkim stopniu lukę w rozwoju (liczoną PKB per capita) zmniejszyło kilka województw z Polski Wschodniej.

Najniższym tempem rozwoju charakteryzują się województwa świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie, będące w grupie najsłabiej rozwiniętych w UE (w 2014 r. osiągnęły odpowiednio poziom 48 proc. i 49 proc. średniej EU), przy średniej dla Polski ok. 60 proc.

Przyczyny dysproporcji

Te rosnące dysproporcje międzyregionalne, jak i wewnątrz województw - pomimo notowanego wzrostu gospodarczego w skali całego kraju – są konsekwencją: szoku transformacyjnego, postępującej deindustrializacji oraz „geograficznie selektywnego napływu inwestycji, głównie zagranicznych, koncentrujących się w obszarach aglomeracji”, stwierdza MR.

Ale same dysproporcje wywołują też skutki, które dodatkowo zwiększają zróżnicowanie w poziomie zamożności. Chodzi o proces wyludniania i starzenia się regionów słabo rozwiniętych, zwłaszcza wschodniej, północnej i południowej części kraju.

Towarzyszy temu migracja, szczególnie osób lepiej wykształconych i bardziej przedsiębiorczych, z regionów słabiej rozwiniętych do Warszawy i innych aglomeracji. Pogłębia to proces niekorzystnych zmian struktury wieku ludności w tych regionach.

MR wskazuje też inne uwarunkowania dysproporcji rozwoju i poziomu zamożności w regionach.

Zalicza do nich m.in.:

- zróżnicowany poziom dostępności transportowej,

- niezrównoważenie podaży zasobów i popytu na pracę,

- różnice w poziomie innowacyjności (do barier ograniczających rozwój innowacyjności w Polsce zalicza się m.in. niski poziom zaufania społecznego oraz brak faktycznego partnerstwa między administracją, nauką i biznesem),

- słaby rozwój otoczenia instytucjonalnego (zalicza się do nich: władze samorządowe, agencje rozwoju regionalnego, wyższe uczelnie oraz ośrodki badawcze i instytucje otoczenia biznesu).

Dysproporcje na poziomie powiatów

Gorsza sytuacja przedstawia się na poziomie podregionów (powiatów), bowiem różnica pomiędzy najwyższą i najniższą wartością PKB per capita w 2013 r. wynosiła jak 1:2,5 (241,8 pkt. proc.). Co istotne, w latach 2004-13 powiększyła się ona o 27,9 pkt. proc.

Do najuboższych obszarów zalicza się peryferyjne podregiony województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, warmińsko–mazurskiego oraz małopolskiego, ale także niektóre podregiony województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego, kujawsko–pomorskiego, świętokrzyskiego, łódzkiego i opolskiego.

W 2014 r. najwyższe w kraju miesięczne wynagrodzenia (powyżej 5,5 tys. zł brutto) osiągali mieszkańcy powiatów z dobrze rozwiniętym przemysłem (lubiński, bełchatowski, Jastrzębie Zdrój).

Natomiast najniższe płace otrzymywali zatrudnieni w powiecie kępińskim  (2544 zł), którego dystans wobec najlepiej zarabiających znacząco się pogłębił.

Diagnoza dla Polski Wschodniej

Aktywność gospodarcza pięciu województw Polski Wschodniej jest niższa niż wynikało by to z ich potencjału demograficznego, stwierdza MR. Wyrazem tego jest obniżający się poziom PKB per capita w relacji do średniej krajowej.

Od 2007 r. Polska Wschodnia wyraźnie zmniejszyła dystans rozwojowy w stosunku do całej UE (poziom PKB per capita w relacji do średniego poziomu UE wzrósł z 36 proc. w 2006 r. do 48 proc. w 2013 r.), przy czym obserwowany wzrost był silnie zróżnicowany regionalnie.

„Pobudzaniu impulsów rozwoju” nie sprzyja np. położenie tych regionów przy zewnętrznej granicy UE i w sąsiedztwie regionów słabiej rozwiniętych.

Choć w ostatnich lat sytuacja finansowa mieszkańców Polski Wschodniej poprawiła się, czego przejawem było znaczne zmniejszenie liczby rodzin żyjących w skrajnym ubóstwie, to jednak poziom wydatków przypadających na jedną osobę w gospodarstwach domowych przez cały ten okres (2004-14) był o 15 pkt. proc. niższy od krajowego.

Bariery rozwoju Polski Wschodniej

Główną barierą rozwojową Polski Wschodniej pozostaje niska wydajność pracy, będąca pochodną przestarzałej struktury gospodarki i niskowydajnego rolnictwa, stwierdza MR.

W latach 2000-14 udział osób zatrudnionych w rolnictwie spadł z 30,3 do 19,9 proc., lecz wciąż jest prawie dwukrotnie wyższy niż w Polsce ogółem.

O problemach rozwojowych tego obszaru świadczy również:

- relatywnie niski poziom przedsiębiorczości (średnia liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON przypadająca na 10 tys. mieszkańców wynosi 814 i jest o 24 proc. niższa niż średnio w kraju),

- niższy poziom innowacyjności (w relacji do PKB na prace badawczo-rozwojowe w 2013 r. przeznaczono 0,67 proc. tj. o 0,2 pkt. proc. mniej niż średnio w Polsce),

- relatywnie niska konkurencyjność ośrodków akademickich,

- niski poziom atrakcyjności inwestycyjnej.

Udział eksportu w PKB w makroregionie stanowił w 2013 r. 22,4 proc., podczas gdy średnio w kraju osiągnął 38,5 proc.

Szanse Polski Wschodniej

Potencjałem gospodarczym regionów Polski Wschodniej jest wyraźna specyfika struktury branżowej przemysłu. Zjawisko to wynika z dużo większej niż przeciętnie w kraju roli produkcji artykułów rolno-spożywczych, a następnie przemysłu gumowego i tworzyw sztucznych, drzewnego oraz meblarskiego.

Większe niż średnio w kraju jest znaczenie produkcji maszyn i urządzeń. Wśród przemysłów „rzadkich” makroregion wyróżnia się dynamicznie rozwijającym się przemysłem lotniczym, mleczarskim oraz tytoniowym.

Ponadto wśród atutów województw Polski Wschodniej wyróżnić należy występowanie stosunkowo niewielu terenów zdegradowanych przez przemysł oraz relatywnie niewielkie zanieczyszczenie powietrza, stwierdzają autorzy projektu Strategii.

Ogólnie, zakładają oni, że udział tego makroregionu w tworzeniu PKB Polski wzrośnie z 15,3 proc. (2013 r.), do 18 proc. w 2020 r. i 20 proc. w 2030 r.

Kierunki interwencji

Polska Wschodnia jest obszarem dużego wsparcia polityki regionalnej. Głównym mechanizmem jest realizowany od 2007 roku specjalny program operacyjny jego rozwoju, z wykorzystaniem środków UE.

Udzielane wsparcie i inwestycje nie doprowadziły jednak do znaczącego wzrostu inwestycji prywatnych i zahamowania odpływu osób z niektórych obszarów, stwierdza MR.

Głównym celem wobec PW pozostaje więc poprawa atrakcyjności inwestycyjnej całego makroregionu i długofalowe pobudzenie aktywności ekonomicznej, szczególnie na tych obszarach, gdzie procesy rozwojowe zachodzą wolniej.

Wymaga to kontynuacji działań ukierunkowanych na:

- wsparcie wiodących i perspektywicznych branż gospodarczych (głównie lotniczej, produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcji wyrobów metalowych oraz przemysłu meblarskiego i drzewnego, przetwórstwo spożywcze, rolnictwo ekologiczne, odnawialne źródła energii) i powiązanych z nimi sektorów B+R, przy jednoczesnym podnoszeniu wydajności pracy oraz kontynuacji przekształceń strukturalnych wsi i rolnictwa;

- poprawę dostępności transportowej i spójności komunikacyjnej poszczególnych regionów PW i całego makroregionu;

- rozwój kapitału ludzkiego i poprawę zdolności instytucjonalnej do skutecznego planowania

i realizacji strategicznych przedsięwzięć rozwojowych.

Efektywność i skuteczność tych działań wymaga wzmocnienia sytemu koordynacji już realizowanych i planowanych przedsięwzięć rozwojowych programów krajowych oraz regionalnych, w tym zwłaszcza wzmocnienia roli Grupy Sterującej ds. Polski Wschodniej

Projekty strategiczne

Do przygotowania i realizacji do roku 2020 przewidziane są dla Polski Wschodniej następujące projekty strategiczne:

- pakiet działań dla Polski Wschodniej – realizacja skoordynowanych działań w celu poprawy konkurencyjności i innowacyjności makroregionu PW, poprzez wzmocnienie roli mechanizmów koordynacyjnych wsparcia z PO Polska Wschodnia 2014-20, regionalnych programów operacyjnych, programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej, Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-20, Programu Operacyjnego Rybactwo i Morze 2014-20, programów i inicjatyw UE (np. Horyzont 2020, COSME, czy Kreatywna Europa), środków krajowych;

- wykorzystanie rozwiązań wypracowanych przez pilotażową inicjatywę Komisji Europejskiej „Regiony Słabiej Rozwinięte.” Inicjatywa ta, w której uczestniczą województwa świętokrzyskie i podkarpackie, służy zaprojektowaniu i wdrożeniu praktycznych rozwiązań służących bardziej skutecznej realizacji przedsięwzięć rozwojowych związanych ze wzmacnianiem regionalnej konkurencyjności (transfer technologii i komercjalizacja B+R, aktywizacja przedsiębiorczości, poprawa warunków dla  prowadzenia działalności gospodarczej) i rynków pracy;

- program ponadregionalny skierowany do najsłabszych gospodarczo województw - po roku 2020 przygotowany zostanie program na poziomie ponadregionalnym adresowany do najsłabszych regionów, dla których istnieje potrzeba koordynacji i ukierunkowania wsparcia powyżej poziomu regionalnego.

Będzie to zintegrowany i skoordynowany pakiet działań dostosowany do szczegółowych podregionów i do powiązań przestrzennych pomiędzy nimi. Źródłem finansowania programu będą zarówno środki europejskie, jak i środki krajowe.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Jak zrównoważyć rozwój w Polsce Wschodniej?

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!