Należyta staranność dostawcy paliw

Należyta staranność dostawcy paliw
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Często zdarza się, iż organy podatkowe kwestionują zasadność zwrotu naliczonego VAT, uznając, iż podatnik nie zachował tzw. należytej staranności. W prawie podatkowym brak jednak - jak dotąd - precyzyjnych przesłanek tego pojęcia. W wyniku postulatów przedsiębiorców MF przeprowadzi konsultacje w tej sprawie.

Jednym z podstawowych obowiązków każdego przedsiębiorcy w stosunku do Państwa jest ponoszenie ciężarów oraz świadczeń publicznych. Jednym z takich ciężarów jest obowiązek płacenia podatków, w tym podatku od towarów i usług, zwanego powszechnie podatkiem VAT. Podatek od towarów i usług zwany jest także podatkiem od wartości dodanej, co ma podstawę w charakterystyce tego podatku. Podatnik musi zapłacić tzw. podatek należny, czyli wartość podatku ze sprzedaży towaru lub usługi. Podatek należny jest pomniejszany przez tzw. podatek naliczony, czyli zapłacony z związku z nabyciem towaru lub usługi. W okresie rozliczeniowym może dojść do sytuacji, w której podatek naliczony będzie wyższy od należnego. W takim przypadku podatnik ma do wyboru dwie możliwości. Może zdecydować, iż nadwyżkę przeznaczy na obniżenie podatku należnego w następnym okresie rozliczeniowym. Może jednak podjąć decyzję, na mocy której organ będzie zobowiązany do zwrotu nadwyżki na rachunek bankowy.

Luka VAT

Przedstawiony wyżej system skutkuje tym, iż VAT pozostaje neutralny dla podatnika, który nadto nie płaci „podatku od podatku”. Jednak cześć przestępców zaczęła wykorzystywać ten mechanizm do wyłudzeń lub tzw. karuzel VAT-owskich. Taka działalność jest jedną z przyczyn tzw. luki w podatku VAT, która w 2015 r. szacuje się na 3% PKB. Ograniczenie luki VAT do 0,5% PKB dałoby 42 mld zł budżetowi państwa1.

Walka z luką w VAT

W celu przeciwdziałania powiększającemu się ubytkowi w przychodach państwo polskie wprowadziło szereg instytucji mających ograniczyć to zjawisko, szkodzące zarówno budżetowi, jak i uczciwym przedsiębiorcom, którzy zmuszeni byli do nieuczciwej konkurencji z podmiotami nie- płacącymi należności publicznoprawnych. Instytucje mające ukrócić proceder oszustw to m. in. Jednolity Plik Kontrolny, odwrócony VAT, solidarna odpowiedzialność sprzedawcy oraz kupującego, skrócenie czasu rozliczenia podatku czy split payment - znajdujący się obecnie na etapie konsultacji społecznych.

Jednym z narzędzi walki z oszustwami jest kwestionowanie przez organy podatkowe zasadności zwrotu naliczonego VAT. Podstawą takich decyzji jest stwierdzenie przez organ, iż podatnik był częścią nielegalnych praktyk.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz polskich sądów administracyjnych organ może zakwestionować zwrot naliczonego podatku tylko w przypadku, gdy podatnik wie lub powinien wiedzieć, iż bierze udział w oszustwie. Aby podatnik mógł zachować prawo do zwrotu naliczonego podatku musi dochować należytej staranności2.

Należyta staranność

Pojęcie należytej staranności nie jest uregulowane na kanwie przepisów podatkowych. Wywodzone jest wprost z art. 355 Kodeksu

cywilnego. Niektórzy definiują ją tak: „model prawidłowego postępowania [...] w określonych warunkach”. Zatem odnośnie zwrotu podatku podatnik powinien podjąć działania, których w danej sytuacji można od niego wymagać, w celu upewnienia się, iż transakcje są legalne.

Jest to jednak mało precyzyjne i często zdarza się, iż organy podatkowe kwestionują zasadność zwrotu naliczonego podatku, uznając, iż podatnik nie zachował należytej staranności. Następstwem tych praktyk były postulaty przedsiębiorców do Ministra Rozwoju i Finansów o określenie przesłanek należytej staranności w prawie podatkowym. Postulaty spotkały się z reakcją Ministra, który zarządził konsultacje podatkowe. Skonkretyzowanie zachowań stanowiących przesłankę należytej staranności ma ochronić uczciwych podatników przed kwestionowaniem przez organy podatkowe prawa do odliczenia podatku naliczonego. Wskazanie tych zachowań wprost w przepisach powinno ukrócić samowolę urzędniczą oraz przywrócić poczucie bezpieczeństwa przedsiębiorców. Kierunek zmian należy więc uznać za krok w dobrą stronę. Dobrze byłoby, żeby lista faktycznie znalazła się w akcie prawnie wiążącym, a nie tylko w wytycznych lub okólnikach. Aktualnie brak projektu proponowanych rozwiązań, zatem nie można ich ocenić. Projektując przepisy MF, będzie musiało rozważyć wiele aspektów, w tym: charakter przesłanek należytej staranności, czy katalog będzie otwarty czy zamknięty, czy ich spełnienie będzie obligatoryjnie świadczyć o dochowaniu należytej staranności czy tylko stawiać przedsiębiorcę w pozytywnym świetle? Istotną kwestią jest, czy powinna być jedna lista czy jednak powinny być wprowadzone odrębne listy dla konkretnych branż. Forma listy zachowań (ustawa czy wytyczne) też nie pozostaje bez znaczenia.

Charakter przesłanek

Najistotniejszą kwestią będzie charakter przesłanek, tj. czy spełnienie przesłanek będzie stwierdzać dochowanie należytej staranności, czy tylko będzie pozytywnie świadczyć. Aktualne pojęcie należytej staranności jest niedookreślone. W związku z tym podatnik może powoływać się na wiele zachowań, które mogą świadczyć o dochowaniu należytej staranności. Szereg przesłanek można wyczytać z orzecznictwa sądów administracyjnych. Przy analizie konkretnego przypadku należy brać całokształt okoliczności w sprawie. Zatem klauzula generalna, jaką jest należyta staranność, pozwala na dostosowanie zachowania do konkretnych sytuacji występujących w obrocie. Jednak praktyka życia gospodarczego pokazuje, iż brak pewnych ram zachowań powoduje, iż organy podatkowe kwestionują zasadność zwrotu. Dla przedsiębiorcy stanowi to poważne utrudnienie i może nawet zakończyć się upadłością. Zatem wprowadzenie przesłanek pozwoli wypracować pewne reguły postępowania.

Mając na uwadze powyższe, dla uczciwych przedsiębiorców najlepszym rozwiązaniem byłoby, gdyby spełnienie przesłanek katalogu stanowiło dowód dochowania należytej staranności. Taka konstrukcja nie pozwoli urzędnikom dowolnie oceniać, czy podatnik dochował należytej staranności czy też nie. Dałoby to poczucie bezpieczeństwa wszystkim solidnym osobom prowadzącym działalność gospodarczą. Wobec tej koncepcji może jednak pojawić się zarzut, iż przestępcy legalizowaliby swoje zachowania poprzez wykonywanie działań wskazanych w przesłankach. Jednak taki podmiot wiedziałby, że uczestniczy w oszustwie, zatem i tak spełniałby przesłanki odpowiedzialność.

Możliwa jest także koncepcja, w której dochowanie przesłanek pozytywnie świadczy o dochowaniu należytej staranności. Jednak nie dawałaby ona przyzwoitym przedsiębiorcom bezpieczeństwa. W tej konstrukcji przepisy mogłyby przewidywać, iż to na organie powinien ciążyć podwyższony stopień wykazania niedochowania należytej staranności. Ponadto należałoby rozważyć koncepcje instytucji rażącego naruszenia prawa przez urzędnika przy błędnie stwierdzonym braku należytej staranności. Jednak jak pokazuje doświadczenie, taka formuła niekoniecznie dałaby to, czego oczekują przedsiębiorcy, czyli bezpieczeństwo.

Notabene, aktualnie to także na organie podatkowym ciąży obowiązek wykazania niedochowania należytej staranności. Jednak często to przedsiębiorcy muszą udowadniać przed sądem, że zachowali się odpowiednio.

Katalog otwarty czy zamknięty?

Wybór jednej z tych koncepcji ma wpływ także na kształt katalogu. W przypadku zastosowania „pozytywnego świadectwa” lista przesłanek będzie musiała przyjąć otwarty charakter. To znaczy, iż wszystkie przesłanki wymienione w przepisach będą tylko przykładami zachowań, które należy podjąć. Obligatoryjny charakter przesłanek jako dowodu dochowania należytej staranności może oznaczać, iż Ustawodawca wyczerpująco wskaże wymagane zachowania. Zamknięty katalog będzie oznaczał, iż dodatkowe zachowania czynione przez przedsiębiorcę nie będą miały wpływu na ocenę jego zachowania. Pozytywem zamkniętego katalogu byłoby wytworzenie sztywnych reguł postępowania wśród podatników.

Lista czy listy przesłanek

W zawiadomieniu o rozpoczęciu konsulta- cji podatkowych MF wskazało, iż planuje jedną, ogólna listę przesłanek, prosząc jednocześnie o przedstawianie opinii zasadności osobnych list dla konkretnych branż. Zasadnym wydaje się koncepcja, w której oprócz ogólnej listy dla wszystkich podatników będą także specjalne listy uwzględniające: zasady rządzące daną branżą, zagrożenie oszustwami czy wymagania stawiane przedsiębiorcom. Taką specjalną branżą jest między innymi sektor paliw płynnych. Ten dział gospodarki szczególnie narażony jest na oszustwa. Ustawodawca stawia specjalne wymagania przedsiębiorcom, chcącym prowadzić działalność gospodarczą związaną z paliwami ciekłymi. Muszą oni dawać rękojmię prawidłowego wykonywania

działalności gospodarczej, aby uzyskać koncesję. Ustawodawca bardzo szczegółowo poddał regulacji zasady prowadzenia działalności w sektorze paliwowym. Są zatem podstawy stworzenia odrębnej listy w sektorze paliwowym.

Charakter czynności

Oprócz specjalnej listy przesłanek dla szczególnych branż uzasadnionym będzie rozważenie kilku modeli zachowań, uwarunkowanych długością, intensywnością relacji gospodarczych, itp. Postulat ten motywowany jest faktem, iż inne czynności sprawdzające należy podjąć przy dokonywaniu pierwszej transakcji z nowopowstałym przedsiębiorcą, a inne z przedsiębiorcą, z którym stale aktywnie współpracuje się od kilku lat. Zatem tworząc przepisy, należałoby uwzględnić wyższy stopień czynności sprawdzających przy rozpoczynaniu współpracy z nowopowstałym podmiotem, inaczej gdy jest to nowa firma osoby, zktórą się wcześniej współpracowało.

Inne czynności należałoby podejmować przy stałej współpracy, trwającej dłużej, gdy kontrahent ma nieposzlakowaną opinię lub gdy jest to spółka Skarbu Państwa. Mi.n. w takich przypadkach przesłanki powinny być złagodzone. Należy bowiem brać pod uwagę, iż z biegiem lat między przedsiębiorcami tworzą się bliższe relacje, opierające się na zaufaniu. Przepisy publicznoprawne powinny uwzględniać społeczny wymiar relacji gospodarczych. Zasadniczym pytaniem j est kwestia formy prawnej tego rozwiązania. Ustawodawca mógłby zastosować model, w którym wskaże, co jaki czas należy podejmować dane czynności sprawdzające. Drugą opcją mogłaby być ogólna klauzula, iż poziom i częstotliwość czynności weryfikacyjnych zależy od kilku czynników. To nie wprowadzałoby trudności z analizą przepisów. Jednak ogólne sformułowanie mogłoby nie spełnić swojej roli, tj. zapewnienia bezpieczeństwa, bowiem interpretacja takiego pojęcia przez urzędnika mogłaby być zupełnie inna niż przedsiębiorcy. Potencjalnie rodzi to sytuacje sporne, które rozstrzygałby dopiero sąd. A temu ma przeciwdziałać lista przesłanek.

Split Payment

Rząd prowadzi także konsultacje społeczne dotyczące mechanizmu podzielonej płatności, znanego pod angielską nazwą splilpayment. Polega to na podzieleniu zapłaty za towar lub usługę na dwie kwoty. Jedna zostanie przelana na rachunek bankowy kontrahenta. Kwota podatku wpłynie zaś na tzw. konto YAT kontrahenta. Do środków zgromadzonych na koncie VAT kontrahent będzie miał ograniczony dostęp. Przy zastosowaniu tej metody Skarb Państwa nie powinien być narażony na jakąkolwiek szkodę w wyniku działalności nabywcy. Założenia projektu przewidują, iż podatnik będzie miał swobodny wybór skorzystania ze splitpayment. Zatem w przypadku zdecydowania się na tę tej metodę podatnik powinien być automatycznie klasyfikowany jako podmiot, który dochował należytą staranność. W przypadku wyboru mechanizmu podzielnej płatności robi bowiem wszystko, co w jego mocy, aby YAT został zapłacony. Należy jednak podkreślić, iż dostęp do środków na tym rachunku będzie utrudniony. Zatem ewentualne następcze działania kontrahenta lub organów podatkowych nie powinny obciążać podatnika, stosującego split payment. W przypadku, gdyby przepisy prawa przewidywały obligatoryjne przypisanie należytej staranności, prawdopodobnie z mechanizmu tego chętniej korzystaliby uczciwi przedsiębiorcy.

Podsumowanie

Reakcję MF na postulaty przedsiębiorców należy uznać za pozytywną. Z aprobatą należy odnieść się do sposobu działania ministerstwa, czyli do ogłoszenia konsultacji podatkowych, w których można zgłaszać postulaty do projektu. Propozycje mają zostać uwzględnione przy tworzeniu przepisów. MF mogło pójść standardową drogą, czyli konsultacji społecznych po przedstawieniu projektu. Przyjęty tryb powinien jednak pozwolić stworzyć projekt, który będzie wewnętrznie spójny, uwzględniający szerokie doświadczenia przedsiębiorców z wielu branż. Przez wzgląd na brak projektu oraz listy przesłanek powyższe rozważania pokrótce odnoszą się tylko do aspektów systemowych możliwych rozwiązań. Jak widać, jest wiele sposobów uregulowania tej kwestii. Każda koncepcja ma wady i zalety. Należy mieć nadzieję, iż efekt finalny zapewni bezpieczeństwo milionom uczciwych przedsiębiorców i poprawi konkurencyjność rynku paliw ciekłych.

1 Piotr Skwirowski, Gazeta Wyborcza, 26 września 2015 r.; http://wyborcza.biz/biznes/1,147768,18914440,taaaka-dziura-w-vat-czy-i-jak-da-sie-ja-zasypac.html
2 Wyrok TSUE z 6 lipca 2006 r. w sprawach połączonych C-439/04Axel Kittel oraz C-440/04 Recolta Recycling SPRL; Wyrok TSUE z 21 czerwca 2012 r. w połączonych sprawach C-80/11 Mahageben i C-142/11 Peter David; Wyrok TSUE z 27 września 2007 r. C-409/04 Teleos pic i in.;
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Należyta staranność dostawcy paliw

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!