Skomentuj 
Podziel się!
Udostępnij
Twittnij
Wyślij
Drukuj
- Wymiar sprawiedliwości jest od lat społecznie źle postrzegany i krytycznie oceniany głównie z tego powodu, że nie wywiązuje się należycie z podstawowego zadania: szybkiego rozstrzygania konfliktu społecznego. Krytyczne oceny dotyczą także realizacji drugiej jego funkcji, tj. nieuchronności rozstrzygnięcia przedstawionego do rozpatrzenia sporu: cywilnego, gospodarczego czy wynikającego z popełnienia przestępstwa - stwierdza Piotr Kardas, członek Naczelnej Rady Adwokackiej, przewodniczący Komisji Legislacyjnej NRA, profesor w Katedrze Prawa Karnego UJ.
- Trwające wiele miesięcy, a częstokroć ciągnące się przez lata procesy sądowe sprawiają, że wydawane przez sądy orzeczenia nie mogą pełnić przypisywanej im podstawowej funkcji, sprawnego rozwiązywania konfliktów społecznych. Dodać trzeba, że w przypadku spraw karnych warunkiem aprobowanego społecznie funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości jest rozpoznanie sprawy dotyczącej odpowiedzialności za przestępstwo bez zbędnej zwłoki, z zachowaniem określonej przez ustawodawcę zasady szybkości. Ma to znaczenie zarówno z punktu widzenia interesów pokrzywdzonego, jak oskarżonego.
Realizacja tej zasady gwarantuje nie tylko sprawne rozpoznawanie przez sądy spraw, ale przede wszystkim zapewnia realizację zasady nieuchronności kary. Przewlekłość postępowań sądowych w zasadzie wyklucza prawidłowe realizowanie tej funkcji przez wymiar sprawiedliwości. To może rodzić poczucie, że sprawcy unikają konsekwencji popełnienia przestępstwa.
Jakie są powody przewlekłego procedowania?
- Jest ich kilka. Są to zarówno powody o charakterze historycznym, jak i związane z kształtem polskiego systemu prawa.
Pierwszym jest wadliwość regulacji prawnych, szczególnie proceduralnych. Choć na przestrzeni ostatnich lat dokonano szeregu nowelizacji polskich procedur (karnej, cywilnej i administracyjnej), to z perspektywy praktyki wymiaru sprawiedliwości wciąż najbardziej istotne są te elementy obowiązujących regulacji, które zostały ukształtowane w innej rzeczywistości polityczno-gospodarczej. A przecież 20 lat temu sądy rozpoznawały zdecydowanie mniejszą liczbę spraw, znacznie mniej skomplikowanych niż te, które dominują w dzisiejszej praktyce sądowej.
Rozpoznawane współcześnie sprawy gospodarcze są niezwykle złożone, czasochłonne i skomplikowane dowodowo. Wymagają wykonania szeregu złożonych czynności dowodowych, często także specjalistycznej wiedzy wykraczającej poza zakres czysto prawnych zagadnień. To sprawia, iż w wielu wypadkach rozstrzygnięcie wydawane przez sąd uzależnione jest do opinii biegłego.
Podobnie jest w sprawach cywilnych i karnych. Niewiele różnią się z tego punktu widzenia sprawy administracyjne.
Zwiększa się niewątpliwie zakres kompetencji sądów.
- Od początku transformacji ustrojowej stale poszerza się zakres spraw przekazywanych sądom do rozpoznania. Dotyczy to wszystkich obszarów, a więc zarówno postępowań cywilnych, gospodarczych jak i karnych.
Przykładem jest przeniesienie do właściwości sądów spraw dotyczących odpowiedzialności za wykroczenia, które niegdyś rozpoznawane były przez specjalne organy tj. Kolegia ds. wykroczeń.
Zwiększenie zakresu kompetencji sądów to oczywiście we współczesnym świecie zjawisko nieuchronne. Jeśli jednak poszerzeniu zakresu spraw rozpoznawanych przez sądy nie towarzyszą zmiany mające na celu usprawnienie procedury ich rozpoznawania, to naturalną konsekwencją jest pogłębiająca się przewlekłość postępowań sądowych, do której z tego punktu widzenia przyczynia się sam ustawodawca.
Uwarunkowań zewnętrznych jest zapewne więcej.
- Sprawnemu rozpoznawaniu spraw przez sądy nie sprzyjają także dokonujące się z dużą częstotliwości cząstkowe nowelizacje, które niejednokrotnie oparte są na sprzecznych założeniach. Ich wprowadzenie zamiast usprawniać system, pogłębia stan niespójności regulacji i w konsekwencji dysfunkcjonalność wymiaru sprawiedliwości.
Uogólniając można stwierdzić, że ze zmianami dokonującymi się w otaczającym nas świecie, mającymi istotne znaczenie dla funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, ustawodawca częstokroć nie nadąża.
A jak na funkcjonowanie sądów wpływa jakość i sposób kształcenia kadr - sędziów i prokuratorów, także adwokatów i radców prawnych.
- W tym zakresie zmiany dokonywały się w Polsce bardzo powoli. W zasadzie po transformacji ustrojowej nie dokonano poważniejszych modyfikacji postuniwersyteckiego kształcenia prawników, czyli przez lata funkcjonował wypracowany w okresie PRL system.
Dopiero od kilku lat działa Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury, kształcąca przyszłe kadry sędziowskie i prokuratorskie w oparciu o jednolity program oraz jednolity system kształcenia zawodowego sędziów i prokuratorów.
Nie ma wątpliwości, że działalność KSSiP w istotny sposób przyczynia się do podnoszenia jakości funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, w szczególności pod kątem przygotowania do współczesnych wymagań społecznych i gospodarczych. Jednak kilka lat to okres z pewnością niewystarczający, by odczuć zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Sędziowie w krajach zachodnich odgrywają już inną rolę, niż nasi.
- Pewne znaczenie dla funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości ma także naturalny konserwatyzm, gwarantujący pewność i stałość rozstrzygnięć. Ma on jednak także swoje słabe strony.
Przykładem funkcjonowania nieprzystających do wymagań współczesności zasad przeniesionych z poprzedniego okresu może być - błędne jako osobiście sądzę - przekonanie sędziów o ich omnipotencji, że to oni muszą przeprowadzić wszystkie czynności dowodowe w procesach karnych.
Zmianie tego podejścia służyć ma uchwalona we wrześniu 2013 r. tzw. wielka nowelizacja polskiego procedury karnej, wprowadzająca istotnie poszerzone elementy kontradyktoryjności do polskiego procesu karnego.
Wejście w życie tych przepisów, które ma nastąpić zgodnie z rozstrzygnięciem prawodawcy dopiero w lipcu 2105 r., skutkować powinno zasadniczą zmianą funkcji i pozycji oraz zadań sądu i innych profesjonalnych uczestników procesu karnego. Ta zmiana w sposób naturalny wymaga modyfikacji podejścia do kształcenia prawników, o której była mowa powyżej.
Jak daleko jesteśmy od naprawy polskiego wymiaru sprawiedliwości?
- Pierwszym zadaniem związanym z próbami jego naprawy jest przeprowadzenie poważnej, wielopłaszczyznowej diagnozy aktualnego stanu rzeczy. To zadanie ministra sprawiedliwości.
Do tej pory nie przedstawiono takiej kompleksowej diagnozy, opartej na właściwie przeprowadzonych badaniach. Wydaje się, że korzystne byłoby zwiększenie zakresu współdziałania w pozarządowymi organizacjami prawniczymi, w tym w szczególności zespołami profesjonalistów funkcjonujących w strukturach samorządów zawodowych.
Monopol państwa w sferze stanowienia prawa, a zwłaszcza przygotowywania projektów zmian normatywnych, nie jest rozwiązaniem optymalnym, co zdaje się potwierdzać aktualny stan wymiaru sprawiedliwości. Warto przeto rozważyć zmianę podejścia i nieco poważniej potraktować wszystkich profesjonalnych uczestników wymiaru sprawiedliwości, uwzględniając w szerszym zakresie postulowane przez środowiska prawnicze projekty zmian oraz biorąc po uwagę przedstawiane oceny projektów opracowanych przez instytucje związane z Ministerstwem Sprawiedliwości.
Warto też szerzej wykorzystywać postulaty przedstawiane przez inne środowiska zawodowe, które opierając się na doświadczeniu wskazują z jednej strony dysfunkcjonalności, z drugiej koncepcje ich usunięcia. Bez zmiany podejścia w tym zakresie, trudno oczekiwać istotniejszych zmian w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości.
Rozmawiał: Piotr Stefaniak
KOMENTARZE (0)
Do artykułu: Prof. P. Kardas: potrzeba wielopłaszczyznowej diagnozy pracy sądownictwa