Wybrane korzyści z przynależności do jednolitego rynku europejskiego na przykładzie krajów grupy wyszehradzkiej

Wybrane korzyści z przynależności do jednolitego rynku europejskiego na przykładzie krajów grupy wyszehradzkiej
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022



Wprowadzenie

Wspólny rynek to stadium integracji gospodarczej, które obejmuje całko-wicie wolny przepływ oraz wspólne zewnętrzne regulacje dotyczące towarów i usług, a także czynników produkcji1. Korzyści jednolitego rynku wewnętrznego stanowią skutek zniesienia barier handlowych wewnątrz obszaru zintegrowanego, pełnej liberalizacji rynku finansowego, nasilenia konkurencji wewnętrznej, zwiększenia skali produkcji i zniesienia ograniczeń w dostępie do rynku zamówień publicznych2. W rezultacie integracji gospodarczej powstają nowe strumienie handlu, następuje także zmiana ich struktury przestrzennej i rze-czowej3.

Celem artykułu jest próba oceny korzyści związanych z włączeniem krajów V-4 do wspólnego rynku UE, zwłaszcza związanych z transferem techno-logii w ramach obszaru zintegrowanego. Autor postawił tezę, że napływ technologii do krajów Grupy Wyszehradzkiej przyczynił się do wzrostu całkowitej produktywności czynników wytwórczych w tych krajach i poprawy ich pozycji eksportowej. Praca zawiera analizę napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych i struktury importu towarów do krajów V-4, które stanowią źródło transferu technologii. Prezentacja struktury eksportu ze względu na poziom zaawansowania technologicznego służy ocenie posiadania przez kraje przewagi konkurencyjnej w handlu. Analiza obejmuje lata 2004-2015, czyli okres funkcjonowania w ramach Jednolitego Rynku Europejskiego.

1. Ekonomiczne efekty przynależności do wspólnego rynku w świetle literatury

Usunięcie technicznych, fizycznych i fiskalnych barier w wymianie handlowej pomiędzy państwami tworzącymi wspólny rynek przyczynia się do przyspieszenia procesu specjalizacji produkcji i handlu4. Nasilenie konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami prowadzi do obniżenia kosztów produkcji i cen, a poprawa konkurencyjności cenowej i kosztowej towarów eksportowanych znajduje odzwierciedlenie w poprawie bilansu handlowego i wzroście produktu krajowego brutto5.

Z mikroekonomicznego punktu widzenia spadek cen towarów wpływa na wzrost popytu krajowego i zagranicznego, co staje się bodźcem do zwiększenia wielkości produkowanych dóbr. Wzrost rozmiarów produkcji ujawnia korzyści skali, a usunięcie barier pozataryfowych powoduje spadek kosztów produkcji. Jednocześnie presja konkurencyjna uruchamia procesy restrukturyzacji przedsiębiorstw, które zwiększają znaczenie innowacji i postępu tech-nicznego6.

Wprowadzenie swobody przepływu czynników wytwórczych w ramach wspólnego rynku może powodować efekty kreacji i przesunięcia strumieni kapitału i pracy, co wpływa na wielkość obrotów handlowych krajów tworzących ugrupowanie integracyjne.7 Według Markusena i Svenssona podstawę wymiany handlowej stanowią międzynarodowe różnice w technologii produkcji. Kraje specjalizują się w eksporcie dóbr, w których produkcji posiadają przewagę technologiczną, a importują czynniki wykorzystywane intensywnie w branżach eksportowych. W rezultacie przepływ czynników wytwórczych prowadzi do zwiększenia rozmiarów wymiany handlowej8.

Szczególną formę przepływów kapitałowych stanowią inwestycje bez-pośrednie, które stanowią źródło efektów spillover.9 Utworzenie wspólnego rynku sprawia, że w ramach obszaru zintegrowanego zwiększa się ilość inwestycji bezpośrednich, które poszukują optymalnej lokalizacji. Wzrost specjalizacji produkcji wymaga jej reorganizacji i racjonalizacji, co zmusza przedsiębiorstwa do redefiniowania ich strategii inwestycyjnych. W warunkach zintegrowanych rynków kapitał będzie odpływał z krajów, w których przedsiębiorstwa dysponują przewagą własnościową, do krajów posiadających przewagę lokalizacyjną10.

Utworzenie wspólnego rynku powoduje wzrost jego atrakcyjności również dla inwestorów zewnętrznych,11 gdyż wiąże się ze zmniejszeniem importu z krajów trzecich w wyniku zwiększenia wewnętrznej konkurencyjności producentów z ugrupowania integracyjnego. Może to prowadzić do podniesienia kosztów dostawców zewnętrznych i dalszego spadku ich konkurencyjności na rynkach światowych12. Reakcją producentów zewnętrznych jest najczęściej ulokowanie produkcji na obszarze zintegrowanym poprzez podjęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych13.

Przepływy BIZ związane z aktywnością przedsiębiorstw międzynarodowych powodują, że do krajów napływa technologia o różnym stopniu zaawansowania. Transfer technologii może odbywać się za pomocą dóbr, które są importowane przez inwestorów zagranicznych do kraju przyjmującego BIZ. Technologia może również napływać w formie nieuchwytnych zasobów lub know-how przenoszonego przez czynnik ludzki14.

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych oddziałuje na postęp techniczny w kraju przyjmującym kapitał15. Obserwacja działalności korporacji transnarodowych może prowadzić do poprawy efektywności przedsiębiorstw krajowych (efekt uczenia się nowych technologii w kraju przyjmującym). Ponadto konkurencja ze strony zagranicznych firm wymusza na krajowych przedsiębiorstwach wejście na wyższy szczebel technologicznego i organizacyjnego zaawansowania. Inwestorzy zagraniczni poprawiają też jakość kapitału ludzkiego w kraju przyjmującym BIZ, gdyż przygotowują pracowników do wykonywania nowych, bardziej skomplikowanych zadań16.

Według W. Molle’a zintegrowany rynek przyspiesza wymianę technologicznego know-how pomiędzy firmami, a pozytywny efekt rozprzestrzenia się też na współpracujących z nimi dostawców i odbiorców17. Wertykalne efekty spillover wynikają z transferu specyficznej wiedzy do dostawców i odbiorców, zapewnienia im dostępu do bardziej zaawansowanych technologicznie części, podzespołów lub półproduktów. Przedsiębiorstwa międzynarodowe posiadają też wyższe wymagania w zakresie jakości produktów czy terminowości dostaw. Zachęca to krajowych dostawców do poprawy systemu zarządzania produkcją i technologii wytwarzania, a także stwarza szanse na uzyskanie korzyści skali produkcji. Obecność korporacji transnarodowych wpływa zatem na poprawę produktywności krajowych dostawców18.

Korporacje transnarodowe decydują się na działalność na rynkach zagranicznych ze względu na lepszą obsługę lokalnego rynku lub minimalizację kosztów produkcji. Horyzontalne bezpośrednie inwestycje zagraniczne stanowią formę geograficznej dywersyfikacji działalności, ponieważ polegają na skopiowaniu procesu produkcyjnego za granicą w celu zaspokojenia potrzeb konsumentów na lokalnym rynku. Wertykalne bezpośrednie inwestycje zagraniczne oznaczają alokację części procesu produkcyjnego w kraju, w którym istnieje dostęp do tańszych surowców lub czynników produkcji. Horyzontalne inwestycje często stanowią substytut handlu zagranicznego, podczas gdy wertykalne inwestycje zazwyczaj kreują nowe strumienie wymiany handlowej19. Jeśli inwestycje napływają do kraju będącego na niższym poziomie rozwoju gospodarczego i technologicznego, to wpływają na przyspieszenie rozwoju ekonomicznego kraju przyjmującego BIZ wskutek uzupełnienia niedoborów krajowego kapitału i technologii20.

Według G. N. Yannopoulos’a po zniesieniu wewnętrznych taryf celnych wzrosły przepływy BIZ wewnątrz Unii Europejskiej. Badania W. Molle’a i R. Morsinka udowodniły, że wymiana handlowa i przepływy inwestycji bez-pośrednich wewnątrz UE stanowią strumienie komplementarne powyżej określonej intensywności handlu21. Wzrost wewnętrznych inwestycji bezpośrednich na obszarze zintegrowanym wynika z obniżenia kosztów transakcyjnych i pojawienia się korzyści skali produkcji, co zachęca firmy tam zlokalizowane do specjalizacji produktowej lub procesowej22.

Przepływ kapitału w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych może być bodźcem do wzrostu importu surowców i półproduktów, a także rozwoju produkcji o charakterze proeksportowym23. Napływ BIZ może również powodować zastąpienie dotychczasowego importu nową produkcją uruchomioną w kraju przyjmującym kapitał, co wiąże się ze wzrostem importu części i podzespołów z kraju inwestora. W rezultacie następuje wzrost wymiany pomiędzy przedsiębiorstwami (intra-corporation trade) oraz wymiany wewnątrzgałęziowej pomiędzy krajami (intra-industry trade)24.

Reasumując, udział we wspólnym rynku stwarza możliwości większych dostosowań strukturalnych we wzajemnym handlu wskutek przyspieszenia postępu technologicznego, pogłębienia specjalizacji w handlu, wzrostu dochodów i popytu na dobra wyższej jakości25.

2. Kanały transferu technologii do krajów V-4

Bez wątpienia bezpośrednie inwestycje zagraniczne wpływają na gospodarki krajów przyjmujących. Dotyczy to zwłaszcza krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które przeszły proces transformacji ustrojowej. Potrzeba restrukturyzacji gospodarki, a także niewystarczające zasoby kapitału narodowego stworzyły zapotrzebowanie na napływ kapitału zagranicznego. Jednocześnie widocznie słaba pozycja technologiczna tych krajów i potrzeba zmniejszenia opóźnienia technologicznego wzmacniała znaczenie transferu technologii poprzez napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich26.

Zarówno handel międzynarodowy, jak i BIZ stanowią źródło postępu technologicznego dla krajów słabiej rozwiniętych. Ich korzyści wiążą się z poprawą stopy życia i stymulowaniem wzrostu gospodarczego w krajach przyjmujących inwestycje. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej stały się atrakcyjnym miejscem lokowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych ze względu na wysoki stopień integracji wzajemnej i łatwiejszy dostęp do rynków odległych, które korporacje międzynarodowe mogą obsługiwać z obszaru EŚW27. Badania pokazują, że akcesja do Unii Europejskiej skutkowała większym napływem BIZ (mierzonym jako % PKB) do krajów Grupy Wyszehradzkiej w porównaniu do starych państw członkowskich. Wynikało to z relokacji procesów produkcyjnych przedsiębiorstw z UE-15 (zwłaszcza w przemyśle przetwórczym) do nowych państw członkowskich, co przyczyniało się do szybkiego tempa wzrostu gospodarczego tych krajów. To zjawisko można zaobserwować na przykładzie przemysłu motoryzacyjnego, który uzyskał dominującą pozycję w krajach V-428.

Tabela 1 przedstawia dane dotyczące napływu i skumulowanej wartości BIZ w krajach Grupy Wyszehradzkiej w latach 2004-2014.

W latach 2004-2014 Polska była liderem pod względem rozmiarów kapitału zagranicznego zainwestowanego w krajach V-4. Według stanu na koniec 2014 roku do Polski napłynęły bezpośrednie inwestycje zagraniczne o wartości ponad 245 mld USD, co oznacza prawie trzykrotny wzrost w odniesieniu do 2004 roku. Drugim krajem pod względem atrakcyjności inwestycyjnej były Czechy, które doświadczyły ponad dwukrotnego wzrostu wartości BIZ (ponad 121 mld USD w 2014 roku). Chociaż rozmiary bezpośrednich inwestycji zagranicznych napływających do Słowacji charakteryzowały się najniższą wartością w odniesieniu do krajów V-4 w całym analizowanym okresie, jednakże nastąpił wzrost wartości zainwestowanego kapitału o ok. 90%. W przypadku Węgier wzrost wartości BIZ w latach 2004-2014 był relatywnie niższy niż pozostałych krajów Grupy Wyszehradzkiej (ok. 60%), chociaż według stanu na koniec 2014 roku do Węgier napłynął kapitał zagraniczny o wartości ponad 98 mld USD. W przypadku Węgier za wahania napływu BIZ może odpowiadać pogorszenie konkurencyjności kosztowej kraju, co prowadziło do zamknięcia wielkich fabryk produkujących sprzęt elektroniczny w związku z globalnymi decyzjami przedsiębiorstw międzynarodowych (m.in. Elcoteq, Flextronics, Nokia i Sony)29.

Polska zajmowała pierwsze miejsce pod względem wartości rocznych napływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych w siedmiu z jedenastu analizowanych lat. Ponadto w latach 2006-2007, 2009-2011 i w roku 2014 do Polski napłynęło ponad 50% wartości kapitału zainwestowanego w krajach Grupy Wyszehradzkiej. W okresie kryzysu gospodarczego napływy BIZ do Polski były zauważalnie wyższe w porównaniu do pozostałych krajów V-4, co mogło być spowodowane, m.in. obniżeniem jednostkowych kosztów pracy, podczas gdy w Czechach i na Węgrzech nastąpił ich wzrost30. Atrakcyjność inwestycyjna Czech pozostawała na wyższym poziomie niż Węgier, a Słowacja cieszyła się najmniejszym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych.

Drugim kanałem transferu technologii z zagranicy jest wymiana handlowa. Dla analizy korzyści z przynależności do wspólnego rynku najbardziej znaczący będzie udział w imporcie towarów wyprodukowanych przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. Badanie struktury rzeczowej importu ze względu na stopień zaawansowania technologicznego produktów zostało przeprowadzone w oparciu o metodologię OECD (ISIC rev. 4)31, która wyróżnia przemysły wysokich technologii, średnio-wysokich technologii, średnio-niskich technologii i niskich technologii32. Strukturę importu krajów Grupy Wyszehradzkiej ze względu na stopień zaawansowania technologicznego towarów prezentuje Tabela 2.

W badanym okresie największy udział w polskim imporcie posiadały towary średnio-wysokich technologii, lecz systematycznie zmniejszał się on z 37,7% w 2004 roku do 33,5% w 2010 roku. Ostatnie analizowane lata przy-niosły wzrost udziału dóbr średnio-wysokich technologii w strukturze importu Polski do 35,4%. Towary średnio-niskich technologii stanowiły drugą pod względem wartości grupę towarów sprowadzanych do Polski, chociaż ich udział w wydatkach importowych wahał się w latach 2004-2011. Od 2012 roku ich znaczenie ustabilizowało się na poziomie 19% importu. Negatywnie należy ocenić wzrost udziału dóbr niskich technologii w strukturze polskiego importu (2004r. - 16,4%; 2015r. - 17,7%), widoczny zwłaszcza po 2011 roku. Ponadto udział towarów najmniej zaawansowanych technologicznie w całym analizowanym okresie przewyższał analogiczny wskaźnik dla towarów najbardziej zaawansowanych technologicznie (oprócz 2010 roku).

Polska odróżniała się od pozostałych krajów Grupy Wyszehradzkiej wyraźnie niższym indeksem udziału dóbr wysokiej techniki w strukturze importu, chociaż w latach 2004-2015 odsetek ten zwiększył się o 2 p.p. (2004r. - 13%; 2015r. - 15%). W 2015 roku Słowacja wyróżniała się pod względem udziału w imporcie towarów najbardziej zaawansowanych technologicznie (21,3%), na drugim miejscu były Czechy (20,4%), a na trzecim - Węgry (19,6%). Klasyfikacja krajów V-4 w zakresie udziału towarów średnio-wysokich technologii w wydatkach importowych w 2015 roku wygląda podobnie (Węgry - 42,4%, Słowacja - 38,7%, Czechy - 37,8%, Polska - 35,4%). Warto też podkreślić, że od 2010 roku wzrosło znaczenie zakupu towarów średnio-wysokich technologii, co znalazło odzwierciedlenie we wzroście indeksów ich udziału w strukturze importu krajów V-4. Największy postęp zrobiły Węgry, gdyż w latach 2010-2015 zwiększyły udział w imporcie dóbr medium-high tech o ponad 10 p.p. (2010r. - 32,2%; 2015r. - 42,4%). Czechy i Słowację charakteryzował podobny wzrost indeksów (ponad 5 p.p.), podczas gdy Polska zwiększyła udział towarów średnio-wysokich technologii jedynie o 2 p.p.

Największe korzyści wynikające z napływu towarów zaawansowanych technologicznie odniosły Węgry, chociaż w latach 2012-2015 widocznie popra-wiła się pozycja Czech i Słowacji. Warto zauważyć, że dominująca pozycja Węgier w 2004 roku uległa osłabieniu po wystąpieniu kryzysu gospodarczego. Od 2010 roku udział dóbr high-tech w imporcie Węgier zmniejszył się o 7,5 p.p., podczas gdy spadek analogicznych wskaźników w przypadku Czech był mniejszy (-2,8 p.p.), a Słowacja odnotowała nieznaczny wzrost udziału towarów wysokiej technologii w strukturze importu (o 0,4 p.p.). Chociaż Polska domino-wała pod względem wielkości wydatków na import dóbr high-tech i medium-high tech w całym badanym okresie, jednak ich udział w wydatkach importo-wych pozostawał na najniższym poziomie w stosunku do pozostałych krajów Grupy Wyszehradzkiej.

3. Wpływ transferu technologii na wzrost gospodarczy i wymianę handlową krajów V-4

Relatywna pozycja konkurencyjna kraju i jego przewaga komparatywna w handlu w dużym stopniu są uwarunkowane istniejącymi pomiędzy krajami różnicami w całkowitej produktywności czynników wytwórczych TFP (Total Factor Productivity).33 Całkowita produktywność czynników wytwórczych wyraża część wzrostu gospodarczego, której nie można wyjaśnić wzrostem czynnika pracy ani kapitału. W modelu wzrostu gospodarczego Solowa za wzrost produktywności wieloczynnikowej odpowiadają zmiany tzw. reszty Solowa, które utożsamia się z postępem technicznym34. Kształtowanie się TFP w danym kraju pozwala w pewnym stopniu ocenić znaczenie transferu technologii z zagra- nicy. Wiele prowadzonych badań potwierdziło, że napływ BIZ do krajów rozwijających się powoduje efekty spillover w zakresie wiedzy i poprawia ich zdolność do innowacji35.

Analiza kształtowania się całkowitej produktywności czynników wytwórczych w krajach Grupy Wyszehradzkiej w latach 2004-2014 wskazuje na duże znaczenie postępu technicznego w procesie ich wzrostu gospodarczego. Polska, Czechy, Słowacja i Węgry doświadczyły szybszego tempa wzrostu PKB w porównaniu do średniej dla wszystkich 27 krajów Unii Europejskiej. W latach 2004-2008 tempo wzrostu gospodarczego w krajach V-4 wynosiło 5,09%, podczas gdy w UE-27 - 2,33%. W latach 2009-2014 tempo wzrostu PKB w krajach Grupy Wyszehradzkiej było zauważalnie niższe (1,59%), ale przewyższało analogiczny wskaźnik dla UE-27 (0,03%).

W latach 2004-2008 wzrost PKB w UE-27 w 30% był spowodowany poprawą całkowitej produktywności czynników wytwórczych, podczas gdy w krajach V-4 - ok. 48%. Najwyższą wartość TFP posiadała Słowacja (4,42%), a następnie Czechy (3,55%). Na dobre wyniki Czech i Słowacji wpłynął w dużym stopniu napływ BIZ, który wiązał się z uzyskaniem know-how, specyficznych umiejętności menedżerskich i marketingowych, innowacji i kapitału wiedzy, przyczyniając się do wzrostu całkowitej produktywności czynników wytwórczych.36 W przypadku Polski zwiększenie nakładów kapitału i łącznej produktywności czynników wytwórczych przyczyniły się do wysokiego pozio-mu wzrostu gospodarczego, choć warto zauważyć większe wykorzystanie czynnika pracy w porównaniu do pozostałych krajów Grupy Wyszehradzkiej. Według analiz OECD rosnąca otwartość handlowa Polski i integracja w globalne łań-cuchy dostaw przyczyniła się do napływu technologii z zagranicy37. Szczegółowe dane dotyczące czynników wzrostu gospodarczego w krajach Grupy Wyszehradzkiej prezentuje Tabela 3.

W latach 2009-2014 kraje UE-27 osiągnęły ujemną wartość wskaźnika TFP (-0,06%), podczas gdy Grupa Wyszehradzka uzyskała dodatni wzrost gospodarczy głównie za sprawą zwiększenia łącznej produktywności czynników wytwórczych (PKB - 1,59%; TFP - 1,12%). Najwyższe tempo wzrostu TFP odnotowano w przypadku Słowacji (0,86%), a następnie Polski (0,35%). E. Fifeková i E. Nemcová zwracają uwagę, że w okresie pokryzysowym Czechy i Węgry doświadczyły spadku tempa wzrostu realnego PKB i ujemnej łącznej produktywności czynników wytwórczych, choć w latach 2004-2008 odnotowały dobre wyniki38. Warto podkreślić, że Polska gospodarka, jako jedyna spośród krajów OECD, nie skurczyła się w okresie kryzysu gospodar-czego39. Polska w analizowanym okresie osiągnęła relatywnie wysoki wzrost PKB w wysokości 2,63%, który w dużym stopniu był spowodowany większym wykorzystaniem nakładów kapitału (2,41%).

Realny wpływ BIZ na poziom wzrostu gospodarczego kraju przyjmującego zależy jednak od wielu czynników związanych ze stabilnością warunków makroekonomicznych i korzystnym środowiskiem biznesowym ułatwiającym absorpcję innowacji. Jeśli transfer technologii z zagranicy nie jest dostatecznie wspierany aktywnością innowacyjną kraju goszczącego, a także poprawą poziomu technologicznego i konkurencyjności gospodarki, pozytywne efekty transferu technologii mogą szybko ulec ograniczeniu. Niski potencjał technologiczny i innowacyjny kraju będzie skutkował lokowaniem inwestycji zagra-nicznych o niskim poziomie innowacyjności, co w dalszej kolejności wpłynie na zdolność do imitacji innowacji przez krajowe podmioty gospodarcze40.

B. Mucha-Leszko, M. Kąkol i T. Białowąs uważają, że przewagę konkurencyjną na rynkach zagranicznych można zmierzyć za pomocą poziomu technologicznego zaawansowania produktów eksportowanych41. Badanie struktury rzeczowej eksportu ze względu na stopień zaawansowania technologicznego towarów zostało przeprowadzone w oparciu o dane OECD.

W badanym okresie największy udział w polskim eksporcie posiadały produkty średnio-wysokich technologii, ale ich sprzedaż zwiększała się tylko do 2007 roku, kiedy osiągnęła 38,6% eksportu. Począwszy od 2008 roku udział dóbr medium-high tech w eksporcie zmniejszał się, przy czym w latach 2013-2015 wskaźnik ustabilizował się na poziomie ponad 34%. Drugą najliczniejszą grupą towarową w eksporcie Polski były dobra niskich technologii. W latach 2004-2008 indeksy ich udziału zmniejszały się, ale po wystąpieniu kryzysu gospodarczego można zauważyć widoczny trend wzrostowy. W 2010 roku sprzedaż przemysłów zaliczanych do niskiej techniki stanowiła 23,1% eksportu, podczas gdy w 2015 roku - 25,4%. Zmiany znaczenia eksportu towarów średnio-wysokich technologii i niskich technologii potwierdzają opinię J. Misali, że kryzys gospodarczy odsłonił pewne słabości strukturalne polskiej wymiany handlowej.42 Udział dóbr średnio-niskich technologii w strukturze Polski wahał się w latach 2004-2010, ale od 2011 roku zauważalny jest spadek indeksów ich udziału (2011r. - 26,1%; 2015r. - 22,9%), co należy ocenić korzystnie. Jednocześnie sprzedaż na rynkach zagranicznych towarów zaliczanych do przemysłów wysokiej techniki zauważalnie zwiększyła się w latach 2004-2010 (z 5,5% do 12,5% eksportu), po czym spadła. Ostatnie badane lata przyniosły wzrost udziału dóbr high-tech w eksporcie Polski do poziomu 11,8%. Tabela 4 przed-stawia strukturę eksportu krajów Grupy Wyszehradzkiej ze względu na poziom zaawansowania technologicznego towarów.

Porównując strukturę eksportu Polski pod względem zaawansowania technologicznego towarów z krajami V-4, można zauważyć, iż najlepszą pozy-cję eksportową wśród analizowanych państw posiadały Węgry. Wysoki udział w eksporcie przemysłów średnio-wysokich technologii (52,2% w 2015 roku), a także wysokich technologii (18,4% w 2015 roku) wpłynął na wzrost konkurencyjności technologicznej Węgier. Pozycja eksportowa Węgier osłabiła się jednak w badanym okresie, co wynikało ze spadku udziału w eksporcie dóbr high-tech, zwłaszcza po 2010 roku. Jednocześnie w latach 2010-2015 istotnie zwiększyło się znaczenie eksportu towarów średnio-wysokich technologii (o 14 p.p.). Wysoka sprzedaż na rynkach zagranicznych towarów medium-high tech wystąpiła również w Czechach i na Słowacji. W latach 2004-2015 Czechy zwiększyły udział w eksporcie dóbr średnio-wysokich technologii o 4,1 p.p. (do poziomu 47% w 2015 roku), podczas gdy Słowacja - o 2,5 p.p. (do poziomu 47,7% w 2015 roku). Pozycja Polski w zakresie eksportu towarów medium-high tech była zauważalnie słabsza (34,6% w 2015 roku).

Najwyższy udział eksportu przemysłów średnio-niskich technologii wśród badanych krajów posiadała Polska (22,9% w 2015 roku), a następnie Słowacja (19,5% w 2015 roku). Polskę charakteryzował również najwyższy odsetek udziału w eksporcie dóbr niskich technologii (25,4% w 2015 roku), podczas gdy w pozostałych analizowanych krajach analogiczne wskaźniki były prawie o połowę niższe (Czechy - 13,8% Słowacja - 11,3%; Węgry - 11,9%). Z tego powodu Polska wypada najsłabiej w Grupie Wyszehradzkiej pod względem poziomu technologicznego zaawansowania produktów eksportowanych.

Podsumowanie

W latach 2004-2014 Polska, Czechy, Słowacja i Węgry doświadczyły szybszego tempa wzrostu PKB w porównaniu do średniej UE-27. Analiza kształtowania się całkowitej produktywności czynników wytwórczych w krajach V-4 wskazuje na duże znaczenie postępu technicznego w procesie ich wzrostu gospodarczego. Na szybsze tempo wzrostu PKB wpłynął w dużym stopniu napływ BIZ i transfer technologii.

W latach 2004-2014 Polska pozostawała liderem pod względem rozmiarów kapitału zagranicznego zainwestowanego w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Drugim krajem pod względem atrakcyjności inwestycyjnej były Czechy, a następnie Słowacja i Węgry. Największy udział w imporcie towarów zaawansowanych technologicznie posiadały Węgry, chociaż w latach 2012-2015 widocznie poprawiła się pozycja Czech i Słowacji. Udział dóbr high-tech i medium-high tech w całkowitych wydatkach importowych Polski pozostaje na najniższym poziomie w stosunku do pozostałych krajów V-4.

Transfer technologii wpływał na przewagi konkurencyjne w handlu krajów Grupy Wyszehradzkiej. Najlepszą pozycję eksportową pod względem zaawansowania technologicznego towarów posiadały Węgry, co wynikało z wysokiego udziału w eksporcie dóbr średnio-wysokich technologii, a także wysokiej techniki. Wysoki udział sprzedaży towarów medium-high tech dotyczył również Czech i Słowacji, tymczasem pozycja Polski była zauważalnie słabsza. Prowadzi to do wniosku, że transfer technologii wraz napływem BIZ nie jest dostatecznie wspierany przez krajowy system innowacji, co wymaga zbadania w ramach odrębnej publikacji.

Bibliografia:

Babunek O., Foreign Direct Investment in Visegrad Four And the Main Trading Partners, "Statistika", Vol. 49, No. 4, 2012.

Białowąs T., Zmiany wydajności pracy a pozycja eksportowa Stanów Zjednoczonych i Niemiec w latach 1995-2010, "Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio H Oeconomia", Vol. XLVI, Nr 2, Lublin 2012.

Brenner T., The Impact of Foreign Direct Investment on Economic Growth - An Empirical Analysis of Different Effects in Less and More Developed Countries, Working Papers on Innovation and Space, Philipps-Universität Marburg, Marburg 2014.

Czarczyńska A., Śledziewska K., Teoria europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2007.

Czarny E., Śledziewska K., Handel wewnątrzgałęziowy nowych państw członkowskich z partnerami z Unii Europejskiej, (w:) Wybrane aspekty mezo i mikrokonkurencyjności, red. M. Olczyk, Wydawca Politechnika Gdańska, Wydział Zarządzania i Ekonomii, Gdańsk 2015 (http://zie.pg.edu.pl/documents/10693/38995566/Wybrane_aspekty_mezo_i_mikrokonkurencyjnosci.pdf).

Dunning J. H., Robson P., Multinational Corporate Integration and Regional Economic Integra-tion, (w:) International Economic Integration: Monetary, Fiscal and Factor Mobility Issues. Critical Perspectives on the World Economy, red. M. N. Jovanović, Routledge, London and New York 1998.

European Commission, Macroeconomic Imbalances Hungary 2014, European Economy, Occa-sional Papers 180, March 2014, Brussels 2014.

Faini R., European Migrants: an Endangered Species?, (w:) R. Baldwin, D. Cohen, A. Sapir, A. Venables, Market Integration, Regionalism and the Global Economy, Cambridge Uni-versity Press, Cambridge-New York 1999.

Fifeková E., Nemcová E., Impact of FDI on Economic Growth: Evidence from V4 Countries, "Peri-odicaPolytechnica. Social and Management Sciences", No. 23(1), 2015.

Markusen J. R., Svensson L. E. O., Trade in Goods and Factors with International Differences in Technology, Working Paper No. 1101, NBER Working Paper Series, National Bureau of Economic Research, Cambridge, March 1983.

Misala J., Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2011. Konkurencyjność sektora przetwórstwa przemysłowego, red. M. A. Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011.

Mokrogulski M., Zasoby i ich produktywność, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2012. Edukacja jako czynnik konkurencyjności, red. M. A. Weresa, Instytut Gospodarki Światowej, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2012.

Molle W., Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza, Gdańsk 2000.

Molle W., The Economics of European Integration. Theory, Practice, Policy. Fifth Edition, Ashgate Publishing Limited, Aldershot 2006.

Mucha-Leszko B., Konwergencja realna i doświadczenia strefy euro a wspólna waluta w Polsce, (w:) Polska w Unii Europejskiej - doświadczenia i wyzwania, "Problemy Zarządzania", vol. 8, nr 1 (27), Wydział Zarządzania Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2010.

Mucha-Leszko B., Korzyści międzynarodowej integracji gospodarczej a osiągnięcia i problemy Unii Europejskiej, (w:) Przyszłość integracji europejskiej - konkurencyjność i rynki, red. W. Bieńkowski, S.I. Bukowski, G. Olszewska, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2012.

Mucha-Leszko B., Kąkol M., Białowąs T., Analiza handlu towarami Unii Europejskiej w latach 1995-2008 i ocena konkurencyjności, (w:) Pozycja Unii Europejskiej w handlu międzynarodowym. Dynamika i struktura obrotów. Konkurencyjność. Główni partnerzy, red. B. Mucha-Leszko, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 2009.

OECD, OECD Economic Surveys: Poland 2014, OECD Publishing, 2014.

Robson P., The Economics of International Integration. Fourth Edition, Routledge, London (i inne) 2002.

Smarzynska Javorcik B., Does Foreign Direct Investment Increase the Productivity of Domestic Firms? In Search of Spillovers through Backward Linkages, (w:) Global Integration & Technology Transfer, red. B. Hoekman, B. Smarzynska Javorcik, World Bank and Palgrave Macmillan, Washington, Hampshire and New York 2006.

Witkowska J., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie Środkowo-Wschodniej. Próba interpretacji na gruncie teorii bezpośrednich inwestycji zagranicznych i teorii integracji, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1996.

Witkowska J., Rynek czynników produkcji w procesie integracji europejskiej. Trendy, współzależ-ności, perspektywy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001.

Witkowska J., Wysokińska Z., Umiędzynarodowienie małych i średnich przedsiębiorstw a procesy integracji europejskiej. Aspekty teoretyczne i empiryczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006.

Wölfl A., Hajkova D., Measuring Multifactor Productivity Growth, OECD Science, Technology and Industry Working Papers, 2007/05, OECD Publishing.

Wysokińska Z., Międzynarodowa integracja regionalna - aspekty teoretyczne i empiryczne, "Ekonomista", 5-6/1995.

Wysokińska Z., Witkowska J., Integracja europejska. Rozwój rynków, PWN, Warszawa-Łódź 1999.

Xiaoqin Fan E., Technological Spillovers from Foreign Direct Investment - a Survey, ERD Working Paper Series No. 33, Economics and Research Department, Asian Development Bank, December 2002.

Yannopoulos G. N., Foreign Direct Investment and European Integration. The Evidence from the Formative Years of the European Community, (w:) International Economic Integration: Monetary, Fiscal and Factor Mobility Issues, Critical Perspectives on the World Economy, red. M. N. Jovanović Routledge, London and New York 1998.

http://www.oecd.org/

http://unctadstat.unctad.org

1 W. Molle, The economics of european integration. Theory, practice, policy. Fifth edition, Ashgate Publishing Limited, Aldershot 2006, s. 10-11.

2 Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja europejska. Rozwój rynków, PWN, Warszawa-Łódź 1999, s. 145.

3 E. Czarny, K. Śledziewska, Handel wewnątrzgałęziowy nowych państw członkowskich z partnerami z Unii Europejskiej, (w:) Wybrane aspekty mezo i mikrokonkurencyjności, red. M. Olczyk, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2015, s. 16 (dokument elektroniczny ze strony http://zie.pg.edu.pl/documents/10693/38995566/Wybrane_aspekty_mezo_i_mikrokonkurencyjnosci.pdf).

4 R. Faini, European migrants: an endangered species?, (w:) R. Baldwin, D. Cohen, A. Sapir, A. Venables, Market Integration, Regionalism and the Global Economy, Cambridge University Press, Cambridge-New York 1999, s. 247.

5 J. Witkowska, Z. Wysokińska, Umiędzynarodowienie małych i średnich przedsiębiorstw a procesy integracji europejskiej. Aspekty teoretyczne i empiryczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006, s. 45-46.

6 Ibidem, s. 46-47.

7 Z. Wysokińska, Międzynarodowa integracja regionalna - aspekty teoretyczne i empiryczne, "Ekonomista", 5-6/1995, s. 874.

8 J. R. Markusen, L. E. O. Svensson, Trade in goods and factors with international differences in technology, Working Paper No. 1101, NBER Working Paper Series, National Bureau of Eco-nomic Research, Cambridge, March 1983, s. 24-25.

9 P. Robson, The Economics of International Integration. Fourth edition, Routledge, London (i inne) 2002, s. 79.

10 W. Molle, The economics ..., op. cit., s. 126.

11 B. Mucha-Leszko, Korzyści międzynarodowej integracji gospodarczej a osiągnięcia i proble-my Unii Europejskiej, (w:) Przyszłość integracji europejskiej - konkurencyjność i rynki, red. W. Bieńkowski, S.I. Bukowski, G. Olszewska, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2012, s. 19.

12 W. Molle, Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodar-cza, Gdańsk 2000, s. 105.

13 J. Witkowska, Rynek czynników produkcji w procesie integracji europejskiej. Trendy, współzależności, perspektywy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001, s. 16.

14 J. Witkowska, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie Środkowo-Wschodniej. Próba interpretacji na gruncie teorii bezpośrednich inwestycji zagranicznych i teorii integracji, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1996, s. 161.

15 E. Xiaoqin Fan, Technological Spillovers from Foreign Direct Investment - a Survey, ERD Working Paper Series No. 33, Economics and Research Department, Asian Development Bank, December 2002, s. 4-6.

16 J. Witkowska, Bezpośrednie ..., op. cit., s. 161-163.

17 J. Witkowska, Z. Wysokińska, Umiędzynarodowienie ..., op. cit., s. 46.

18 B. Smarzynska Javorcik, Does Foreign Direct Investment Increase the Productivity of Domes-tic Firms? In Search of Spillovers through Backward Linkages, (w:) Global Integration & Technology Transfer, red. B. Hoekman, B. Smarzynska Javorcik, World Bank and Palgrave Macmillan, Washington, Hampshire and New York 2006, s. 208-212.

19 W. Molle, The economics ..., op. cit., s. 125.

20 Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja ..., op. cit., s. 59.

21 G. N. Yannopoulos, Foreign Direct Investment and European Integration. The Evidence from the Formative Years of the European Community, (w:) International Economic Integration: Monetary, Fiscal and Factor Mobility Issues, Critical Perspectives on the World Economy, red. M. N. Jovanović, Routledge, London and New York 1998, s. 555-556.

22 J. H. Dunning, P. Robson, Multinational Corporate Integration and Regional Economic Inte-gration, (w:) International Economic Integration: Monetary, Fiscal and Factor Mobility Issues. Critical Perspectives on the World Economy, red. M. N. Jovanović, Routledge, London and New York 1998, s. 531.

23 A. Czarczyńska, K. Śledziewska, Teoria europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2007, s. 89-90.

24 Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja ..., op. cit., s. 60.

25 B. Mucha-Leszko, Konwergencja realna i doświadczenia strefy euro a wspólna waluta w Polsce, (w:) Polska w Unii Europejskiej - doświadczenia i wyzwania, "Problemy Zarządza-nia", vol. 8, nr 1 (27), Wydział Zarządzania Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2010, s. 34.

26 E. Fifeková, E. Nemcová, Impact of FDI on Economic Growth: Evidence from V4 Countries, "PeriodicaPolytechnica. Social and Management Sciences", No. 23(1), 2015, s. 7.

27 O. Babunek, Foreign Direct Investment in Visegrad Four And the Main Trading Partners, "Statistika", Vol. 49, No. 4, 2012, s. 14, 17.

28 E. Fifeková, E. Nemcová, Impact of FDI ..., op. cit., s. 9-10.

29 European Commission, Macroeconomic Imbalances Hungary 2014, European Economy, Occasional Papers 180, March 2014, Brussels 2014, s. 21.

30 M. Mokrogulski, Zasoby i ich produktywność, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2012. Edukacja jako czynnik konkurencyjności, red. M. A. Weresa, Instytut Gospodarki Światowej, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2012, s. 158.

31 http://www.oecd.org/sti/ind/BTDIxE_2014.pdf

32 Do przemysłów wysokich technologii według ISIC rev. 4 zalicza się samoloty, statki kosmiczne i maszyny powiązane, farmaceutyki, sprzęt komputerowy, elektroniczny i optyczny. Produkty średnio-wysokich technologii obejmują urządzenia elektryczne, pojazdy mechaniczne silnikowe, przyczepy i półprzyczepy, urządzenia kolejowe i transportowe nie sklasyfikowane gdzie indziej, chemikalia i produkty chemiczne oprócz farmaceutyków, wojskowe pojazdy bojowe, a także ma-szyny i urządzenia nie sklasyfikowane gdzie indziej. Przemysły średnio-niskich technologii to budowa statków i łodzi, wytwarzanie produktów z gumy i plastiku, wytwarzanie koksu i produkty rafinacji ropy naftowej, pozostałe produkty niemetalowe oraz podstawowe metale i wyprodukowane wyroby metalowe. Do produktów niskich technologii zalicza się: drewno i produkty z drewna i korka, produkty papiernicze i przemysłu drukarskiego, produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe, tekstylia, wyroby skórzane i obuwie, meble oraz inne produkty przemysłowe.

33 T. Białowąs, Zmiany wydajności pracy a pozycja eksportowa Stanów Zjednoczonych i Niemiec w latach 1995-2010, "Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio H Oeconomia", Vol. XLVI, Nr 2, Lublin 2012, s. 8.

34 A. Wölfl, D. Hajkova, Measuring Multifactor Productivity Growth, OECD Science, Technology and Industry Working Papers, 2007/05, OECD Publishing, s. 7.

35 T. Brenner, The Impact of Foreign Direct Investment on Economic Growth - An Empirical Analysis of Different Effects in Less and More Developed Countries, Working Papers on Inno-vation and Space, Philipps-Universität Marburg, Marburg 2014, s. 10.

36 E. Fifeková, E. Nemcová, Impact of FDI ..., op. cit., s. 12.

37 OECD, OECD Economic Surveys: Poland 2014, OECD Publishing, 2014, s. 100.

38 E. Fifeková, E. Nemcová, Impact of FDI ..., op. cit., s. 12.

39 OECD, OECD Economic Surveys: Poland 2014, op. cit., s. 100.

40 E. Fifeková, E. Nemcová, Impact of FDI ..., op. cit., s. 12-13.

41 B. Mucha-Leszko, M. Kąkol, T. Białowąs, Analiza handlu towarami Unii Europejskiej w latach 1995-2008 i ocena konkurencyjności, (w:) Pozycja Unii Europejskiej w handlu międzynarodowym. Dynamika i struktura obrotów. Konkurencyjność. Główni partnerzy, red. B. Mucha-Leszko, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 2009, s. 37-39.

42 J. Misala, Pozycja konkurencyjna w zewnętrznych stosunkach gospodarczych, (w:) Polska. Raport o konkurencyjności 2011. Konkurencyjność sektora przetwórstwa przemysłowego, red. M. A. Weresa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011, s. 94-95.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

SŁOWA KLUCZOWE I ALERTY

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Wybrane korzyści z przynależności do jednolitego rynku europejskiego na przykładzie krajów grupy wyszehradzkiej

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!