Skomentuj 
Podziel się!
Udostępnij
Twittnij
Wyślij
Drukuj
Ze względu na niższe koszty od interwencji zbrojnej i polityczną atrakcyjność, państwa demokratyczne chętnie sięgają po sankcje gospodarcze. Z kolei ochrona praw człowieka wymusza posługiwanie się coraz to nowszymi, bardziej skomplikowanych instrumentami sankcji. Na to wszystko nakłada się nieprzewidywalność sytuacji geopolitycznej. Nie powinno to przemawiać na rzecz rezygnacji ze współpracy. Warto jednak zawczasu zabezpieczyć się przed diabelskim wyborem między pogwałceniem sankcji a naruszeniem umowy.
- Coraz bardziej zaawansowane mechanizmy sankcji tworzą różnorodne ryzyka prawne. Warto o tym pamiętać już na etapie negocjacji handlowych, aby uniknąć późniejszych sporów.
- O przypadkowe naruszenie sankcji łatwo w handlu za pośrednictwem platform internetowych takich jak Amazon czy ebay.
- Jeżeli w danej sytuacji nie jest to możliwe lub pożądane, warto odpowiednio zredagować klauzule pozwalające na wypowiedzenie umowy ze względu na szczególne okoliczności.
- Szereg sankcji nowszych generacji zakazuje udzielania „pomocy technicznej” osobom objętym sankcjami. Do takiej kategorii często zalicza się właśnie usługi prawnicze.
W minionym miesiącu Unia Europejska razem z Kanadą i Stanami Zjednoczonymi przyjęły kolejne sankcje gospodarcze w reakcji na rosyjską bezprawną agresję i okupację Ukrainy. Podobnie jak choćby w przypadku amerykańskich sankcji wobec Iranu, posłużono się nową generacją sankcji. Adresatem takich środków mogą stać się niczego nieświadomi przedsiębiorcy. Przedsiębiorcy mogą wpaść w sieci sankcji nawet gdy wydawałoby się, że nie mają żadnego związku z państwem je stosującym.
W Australii prokuratura wszczęła postępowanie przeciwko przedsiębiorcy, który sprzedał nikiel spółce z Dubaju. Kupiec ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich zapewniał, że towar był przeznaczony do Holandii; w rzeczywistości trafił do Iranu.
Czytaj także: WTO broni decyzji W. Putina i sprowadza zagrożenie na strategię D. Trumpa
W innym przypadku sprzedawcę cywilnego oprogramowania komputerowego oskarżono o udostępnienie Korei Północnej technologii, która mogłaby posłużyć produkcji broni nuklearnej. O przypadkowe naruszenie sankcji łatwo w handlu za pośrednictwem platform internetowych takich jak Amazon czy ebay.
Sankcje mogą objąć przedsiębiorców z państwa trzeciego
Przykładowo Unia Europejska ani Polska obecnie nie stosują sankcji wobec Iranu. Mimo to polski przedsiębiorca zawierający umowę z partnerem z tego państwa może naruszyć amerykańskie prawo, jeżeli walutą zapłaty byłby dolar amerykański lub jedna ze stron korzysta z pośrednictwa amerykańskiej instytucji finansowej.Zresztą samo sprawdzenie listy podmiotów objętych sankcjami, liczącej setki pozycji, może przysparzać sporo trudności, choćby ze względu na konieczność transkrypcji imion i nazw między alfabetami.
Coraz bardziej zaawansowane mechanizmy sankcji tworzą różnorodne ryzyka prawne. Warto o tym pamiętać już na etapie negocjacji handlowych, aby uniknąć późniejszych sporów.
Spór między partnerami biznesowymi może wyniknąć niezależnie od tego czy strony się zgadzają, że są objęte sankcjami. Obie strony mogą być przekonane, że ich biznes nie podlega sankcjom i umowę zrealizują. Następnie wobec polskiego przedsiębiorcy postępowanie o naruszenie sankcji wszczyna prokuratura. Czy dla irańskiego kontrahenta jest to dostateczny powód do zerwania umowy bez domagania się odszkodowania za poniesione straty i utracone korzyści?
Czytaj też: Cyberbezpieczeństwo w arbitrażu międzynarodowym. Kto ma je zapewniać?
Może się zdarzyć, że obie strony zgadzają się, że w wyniku wprowadzenia sankcji ich umowa nie może być zrealizowana. Również w tym przypadku nie będzie jasne, jak rozłożyć koszty choćby przygotowania do linii produkcyjnej do realizacji kontraktu. A co jeżeli dostawca z Polski zrealizował już część zamówienia?
Jeszcze gorzej, gdy jedna strona umowę uważa za wiążącą i ją realizuje. Zagraniczny partner uważa zaś, że zgodnie z prawem np. nie jest w stanie ani zrealizować płatności, ani zwrócić towaru.
Mogłoby się wydawać, że przytoczone przykłady należą do szerszej kategorii sporów kontraktowych, a zatem w praktyce nie powinno to rodzić problemów. Właśnie na takie okoliczności w umowach uwzględnia się przecież klauzule o poddaniu sporu pod arbitraż. Skoro jednak umowa stała się nieważna (lub nawet to jest sporne), to co z ważnością samej klauzuli arbitrażowej?
Krótkowzroczność w negocjacjach warunków handlowych może się wiązać z bezpośrednią stratą finansową. Z kolei w przypadku błędów w zakresie klauzul arbitrażowych dodatkowe koszty mogą wynikać z konieczności skierowania sporu do rozstrzygnięcia choćby przez sąd w Iranie. Będzie to drogie, obarczone większym ryzykiem procesowym, a w skrajnych przypadkach niemożliwe (ze względu na te same sankcje które stały się przyczyną sporu).
Na co zwrócić uwagę
Ryzyko związane z ustanowieniem sankcji gospodarczych może dotyczyć kroków podejmowanych zarówno przez organizacje międzynarodowe (jak Organizacja Narodów Zjednoczonych czy Unia Europejska) jak i pojedyncze państwa (USA zakresem sankcji regularnie obejmują obywateli państw trzecich np. z UE). Warto zatem zwrócić uwagę na kilka kluczowych kwestii.Na wstępie kwestia wyboru prawa. W handlu międzynarodowym zazwyczaj każdy pamięta o wyborze prawa właściwego dla danej umowy i do rozstrzygania ewentualnych sporów. Przykładowo, umowa między przedsiębiorcami z Polski i Wenezueli podlega prawu i jurysdykcji sądów angielskich. Dodatkowo warto jednak zastanowić się, jaki wpływ na ważność umowy będzie miało prawo właściwe do oceny sankcji.
Dalej, dobrze jeżeli strony zgodzą się na umieszczenie klauzuli umożliwiającej jednostronne wypowiedzenie umowy w przypadku ustanowienia sankcji gospodarczych. Dzięki temu choćby jeden z francuskich banków zdołał wycofać się z inwestycji w Iranie, w związku z amerykańskimi sankcjami, bez ponoszenia kar umownych.
Jeżeli w danej sytuacji nie jest to możliwe lub pożądane, warto odpowiednio zredagować klauzule pozwalające na wypowiedzenie umowy ze względu na szczególne okoliczności. Przykładowo, czy wprowadzenie sankcji można uznać za działanie siły wyższej zwalniające z odpowiedzialności za szkodę? Nie jest to wcale oczywiste. Trybunał lub sąd mogą choćby badać, czy ustanowienie sankcji faktycznie było nieprzewidywalne. Nawet jeżeli sankcje były całkowitym zaskoczeniem, to być może strony mogły zapobiec niewykonaniu kontraktu, choćby przez ubezpieczenie umowy.
Czytaj też: Amerykańskie cła na samochody: realne ryzyko czy strategia negocjacyjna?
Stwierdzenie niewykonalności umowy może także nastręczać trudności. Czy doszło do niego w chwili ustanowienia sankcji, czy też wpierw przedsiębiorca musi wykorzystać wszystkie procedury ubiegania się o zwolnienie z zakresu sankcji?
Ostrożnie z arbitrażem
Załóżmy jednak, że klauzula arbitrażowa nie rodzi problemów, a spór dotyczący konsekwencji ustanowienia sankcji rozstrzygnie trybunał arbitrażowy. Tutaj mogą się zrodzić dalsze komplikacje na etapie wszczęcia postępowania, rozstrzygania sporu co do meritum, jak i wykonywania wyroku arbitrażowego.Szereg sankcji nowszych generacji zakazuje udzielania „pomocy technicznej” osobom objętym sankcjami. Do takiej kategorii często zalicza się właśnie usługi prawnicze. W rezultacie, nawet jeżeli polski przedsiębiorca nie jest objęty zakresem sankcji, to sankcjom może podlegać sam trybunał arbitrażowy albo poszczególni arbitrzy.
Nawet gdyby się okazało, że sankcje nikogo nie obejmują, ostrożność może przemawiać na rzecz podjęcia środków ostrożności – wypełnienia dodatkowych procedur administracyjnych. To zaś pociągnie za sobą wydłużenie postępowania i dodatkowe koszty.
W zakresie rozstrzygania sporu może się okazać, że mimo umownego wyboru prawa właściwego, trybunał arbitrażowy uzna obowiązywania również prawa sankcji. W tym przypadku wybór miejsca arbitrażu – choćby między Unią Europejską a Szwajcarią – może mieć kolosalne znacznie.
Może się też okazać, że druga strona nie jest w stanie wnieść opłat niezbędnych do wszczęcia sporu. Wówczas strona poszkodowana naruszeniem umowy staje wobec dylematu, czy samemu założyć całość kosztów procesowych w nadziei na zwycięstwo i późniejszą egzekucję.
Problematyczne może być uzyskanie dowodów, czy stawiennictwo świadków z państwa objętego sankcjami.
Wreszcie nawet w razie pomyślnego rozstrzygnięcia sporu, może się okazać że wyrok trybunału arbitrażowego będzie niemożliwy do wykonania w niektórych państwach.
KOMENTARZE (0)
Do artykułu: Sankcje gospodarcze a ryzyko w handlu międzynarodowym. O czym każdy przedsiębiorca musi pamiętać?